Metal Sözlük # 8 : Album (plak, kaset, cd) terimleri

Müziğin popülerleşmesi 1950’lerle başlar. Bu dönemde iki yüzü bulunan plaklar (vinyl) üretilirdi. Plak terimleri, plakların çap ölçüleri olan 7, 10 ve 12’’(inç)den gelir. Plakların A ve B yüzü diye adlandırılan iki yüzü vardır. Single (tek) ve mini album / EP (Extended play, uzun çalma) olarak tabir edilen cd’lerin plak versiyonu 7’’dir. Genellikle plağın her iki yüzünde birer şarkı bulunur, ancak şarkıların uzunluğuna göre daha fazla şarkı da olabilir (en fazla 6 gördüm). Genelde albume adını veren parça A yüzünün açılış parçasıdır. B yüzündeki parça da çoğunlukla kısa süre sonra çıkacak albumde yer almaz.

Bu arada 7’’ ülkemizde 45’lik olarak bilinir. 45 de dakikada plağın dönme yani devir hızıdır! Plaklar 70’lerde yoğun olarak üretilmiş, 80’lerde kaset kullanımı ile etkisi azalmış, 90’larda CD’lerin seri üretimi ile sadece kolleksiyoncular ve DJ’ler için sınırlı sayıda basılır hale gelmiştir. 10’’lik plak artık pek üretilmiyor. 12’’lik plakları ise LP (Long play) ya da cd album olarak adlandırılabiliriz. Ülkemizde 33’lük olarak bilinirler. Kabaca plakların her yüzünde beşer şarkı bulunur, süresi de ortalama 20’şer dakikadan 40 dakikadır. Arşivimi karıştırdığımda Queen’in Greatest Hits plağının süresinin 60 dakikaya yakın olduğunu farkettim.

Konuyu kaset açısından irdelersek, boş kasetler 46, 60 ve 90 dakikadır. Ancak özel üretilen kasetler farklı sürelerde olduğundan album süresi kadar basılabiliyordu. Pederin 88’de Almanya’dan getirdiği Helloween’in Keeper of the 7 keys Pt.2 kasedinde de bonus şarkı Save Us vardı. Sonradan cd versiyonuna da eklendi bu parça. Bonus parça eklemek ilk başta az olan satışları özendirmek ya da plaktan daha pahalı olan cd’leri teşvik etmek içindi… Analog plaklardan digital CD’lere geçildikten sonra album süreleri 70 dakikanın üzerine çıkmıştır. Örneğin Metallica’nın And Justice For All albumu iki plakken, tek cd olarak yayınlanmıştı ki bu plak ve cd’nin süre kapasitesiyle alakalı.

Geçmişte single olarak yayınlanan şarkılar sonradan gruplar tarafından B-Sides (b yuzleri) ve “rarities” olarak albumleştirilmiştir. B-side, single’ın B tarafında yer alan ve genelde albumlere konulmayan, rarity ise daha önce yayınlanmamış, ender bulunan parçalardır. Grup albume süre nedeniyle ya da tarzının farklı olmasından dolayı koyamamış da olabilir…